Grip op je gedrag door Transactionele Analyse
“Jij komt altijd te laat op onze meetings!”, schreeuwt de de een. “Nou, pffff, ik kan er ook niks aan doen. Het was superdruk onderweg!”, stamelt de ander.
Vaak kijk ik met verbazing naar de manier waarop we soms met elkaar omgaan. Aantijgingen, onbegrip. Oud zeer, bekende patronen. Terwijl we best weten dat we over het algemeen het beste met elkaar voor hebben. Hoe kunnen we ons gedrag beter begrijpen en aanpassen zodat we gelukkigere communicatie en betere relaties kunnen hebben en houden? De modellen uit de Transactionele Analyse helpen ons een handje.
Transactionele Analyse
Transactionele Analyse (TA) draait om het idee dat we onbewust normen en waarden ontwikkelen tijdens onze jeugd en levenservaringen. Deze beïnvloeden hoe we denken, voelen en handelen. Mensen willen vaak geaccepteerd worden, dus passen we ons gedrag aan om bij een groep te horen of onszelf te beschermen.
Het model van transactionele analyse laat zien dat gedrag en emoties voortkomen uit een interne dialoog. Deze dialoog ontstaat tussen verschillende, vaak onbewuste overtuigingen of "ego-toestanden". Hierdoor begrijpen we waar deze ideeën vandaan komen, hoe ze ontstaan en hoe ze positief of negatief kunnen uitwerken.
Wat analyseren we dan? Simpel gezegd, TA is een manier om interacties te begrijpen. Dit kan zowel verbale als non-verbale communicatie betreffen. We kijken naar hoe we boodschappen interpreteren op basis van onze ervaringen en gedachten.
Transactionele analyse geeft mensen meer controle over hun leven. Het vergroot bewustzijn en leidt tot zelfontwikkeling, betekenis en verantwoordelijkheid.
"Transactionele analyse geeft mensen meer controle over hun leven. Het vergroot bewustzijn en leidt tot zelfontwikkeling, betekenis en verantwoordelijkheid."
- Eric Berne -
Hoe werkt het TA model?
Drie kernprincipes van transactionele analyse:
- Iedereen is waardevol - Ik ben oké, jij bent oké!
- Mensen kunnen zelf nadenken.
- Gedrag wordt grotendeels gestuurd door (onbewuste) keuzes. Deze keuzes kunnen worden herzien voor een betere uitkomst.
Alle concepten van de TA zijn ontwikkeld om mensen te helpen groeien in hun autonomie: groter bewustzijn, meer spontaniteit, grotere intimiteit, meer integriteit, ruimte voor zingeving, meer eigen verantwoordelijkheid nemen over zichzelf. Mensen besluiten zelf over zichzelf, de TA-beoefenaar begeleidt autonomiebevorderend.
Het OVK-model – Egotoestanden
Dit model onderzoekt verschillende aspecten van onze persoonlijkheid. Het laat zien hoe levenservaringen leiden tot overtuigingen en onze persoonlijkheid vormen. Deze aspecten worden "ego-toestanden" genoemd.
Deze ego-toestanden beïnvloeden ons denken, voelen en handelen:
- Ouder - Gebaseerd op aangeleerde normen en waarden van ouders of autoriteitsfiguren.
- Volwassene - Reageert op huidige situaties met rationeel denken.
- Kind - Gedraagt zich volgens ervaringen en behoeften uit de kindertijd.
Deze 3 ego-toestand splitsen we nog uit naar 5 posities. De Ouderpositie kent 2 verschillende kenmerken en ook de Kind-positie heeft 2 aspecten. Schematisch ziet dit er zo uit:
Egotoestanden zijn dus patronen van gevoelens, gedachten en gedrag die door ons leven zijn gevormd. Ze passen zich aan aan de situatie waarin we ons bevinden.
Wanneer we onbewust keuzes maken, volgt ons brein altijd de gemakkelijkste weg. We vallen terug in oude gewoontes, deze worden ook automatische patronen genoemd. Het is als een spoor inrijden op een aardeweg. Hoe vaker je dat doet, hoe dieper het spoor wordt en hoe moeilijker het is om eruit te komen. Maar door bewust nieuwe sporen te kiezen, ontwikkelen we betere gewoontes.
Egoposities en transacties
Als we communiceren met anderen, is er sprake van transacties. In de TA wordt onderscheid gemaakt tussen 3 vormen van transacties:
- complementaire transacties,
- gekruiste (of kruiselingse) transacties en
- transacties met bijbedoelingen.
Complementaire transacties
In complementaire transacties vullen mensen elkaar aan in hetzelfde patroon. De ander reageert terug op de wijze waarop de een hem uitnodigde. Bijvoorbeeld: een Kind-Kind transactie zoals aangegeven in het schematische voorbeeld. De praktische uitwerking daarvan kan de volgende korte dialoog zijn. De ene vraagt vanuit zijn Kind-egotoestand: "Wil je een snoepje?" en dan kan de ander vanuit zijn Kind-egotoestand reageren met: "Mmmmm, ik ben dol op snoep." In termen van egotoestanden: de reactie komt vanuit de egotoestand die ook geadresseerd werd.
Zolang transacties complementair blijven, kan communicatie eindeloos doorgaan.
Gekruiste (of kruiselingse) transacties
In een gekruiste transactie reageert de ander anders dan van hem verwacht wordt. De egotoestand die de ene aanspreekt bij de ander, is een andere dan die van waaruit de ander reageert. Voorbeeld:
Verzender vanuit Ouder-egotoestand, bijvoorbeeld moeder tegen kind: "Eet je bord leeg", daarmee de ander in zijn Kind-egotoestand aansprekend.
Ontvanger echter vanuit Volwassen-egotoestand: "Ik ben inmiddels 18 jaar, volgens mij ben ik nu zelf in staat om dat te beslissen", en deze doet daarmee een appel op de Volwassen-egotoestand van de verzender vanuit zijn eigen Volwassen-egotoestand.
Gekruiste transacties zijn dus een uitnodiging tot een ander transactiepatroon; er is een breuk in de communicatie en een van beide zal van egotoestand moeten veranderen om de communicatie te herstellen.
Transacties met bijbedoelingen
In deze transacties lijkt er op het oppervlakkige sociale niveau een transactie tussen twee egotoestanden te zijn, terwijl er eigenlijk op het dieperliggende psychologische niveau een transactie tussen twee andere egotoestanden is. Er zijn dan dus twee niveaus van communicatie.
Voorbeeld, voortgaand op het vorige voorbeeld: de moeder reageert op de transactie van de zoon met "Jongen, je kunt toch niet zonder mij?". Dat is op sociaal niveau een transactie vanuit de Volwassen-egotoestand van de moeder naar de Volwassen-egotoestand van de zoon, maar op psychologisch niveau een transactie vanuit de Kind-egotoestand van de moeder naar de Ouder-egotoestand van de zoon.
De boodschap op psychologisch niveau is bepalend voor de betekenis van de communicatie, en niet de boodschap op sociaal niveau.
Drivers, stoppers en scripts
Drivers
Drivers zijn normen, waarden en gedrag dat we zien als goedgekeurd. De interpretatie hiervan is bij iedereen anders, en afkomstig uit opvoeding en ervaringen. Het is een vorm van voorwaardelijk gedrag.
Dit komt voort uit boodschappen van ouderfiguren zoals: “Doe meer je best.” We krijgen pas goedkeuring wanneer we een bepaald iets doen. Bijvoorbeeld “Ik ben oké als ik mijn best doe.”
Hoewel drivers vaak positief kunnen werken kan dit ook bedrukkend werken. Perfectionisme komt bijvoorbeeld vaak voort uit hoge verwachtingen die we onszelf opleggen, op zoek naar goedkeuring van anderen.
Stoppers
Stoppers zijn het tegenovergestelde van drivers. We zien dit dus als afgekeurd gedrag. Ook dit komt voor uit (non-verbale) boodschappen. Wanneer je bijvoorbeeld uit een gezin komt waar nooit over emoties werd gepraat interpreteer je dit zelf als “toon geen emoties”.
Script
Een script is het denken, voelen en doen dat we onszelf aanleren om goedkeuring te krijgen. Dit gebeurt vaak uit een vorm van zelfbescherming, of om bepaalde sociale behoeftes in te vullen. Afhankelijk van de situatie nemen we bepaalde rollen aan die binnen de context passen.
Hoewel het transactionele analyse model grotendeels berust op ervaringen tijdens onze opvoeding, vinden we deze patronen ook terug in andere relaties. Vanuit communicatie ontstaat een verwachtingspatroon waar we ons naar conformeren. De ouderfiguur kan bijvoorbeeld ook de directie in een organisatie of school zijn. Deze patronen kunnen zowel bekrachtigend als limiterend werken.
TA; Strooks en rackets
Strooks
Strooks zijn een soort transactie waarin we op zoek gaan naar aandacht en erkenning. Dit kan zowel positief als negatief zijn. In sommige gevallen is negatieve erkenning nog steeds beter dan geen erkenning.
Anderzijds maken we ook een onderscheid tussen voorwaardelijke en onvoorwaardelijke strooks. Voorwaardelijk strooks gebeuren op basis van gedrag of prestaties. Je hebt iets gedaan waardoor je positieve of negatieve erkenning krijgt. Onvoorwaardelijke strooks draaien rond hoe je bent als mens.
In onze cultuur hebben we geleerd om strooks te filteren. Dat zorgt ervoor dat we vaak onbewust strooks negeren of teniet doen. Zowel bij het geven als nemen:
- Geef geen strooks – Wat hij deed hoorde bij zijn job, ik hoef er niets over te zeggen.
- Accepteer geen strooks – Het was normaal wat ik deed, iedereen zou hetzelfde gedaan hebben.
- Vraag geen strooks – Vis niet om complimentjes.
- Geef jezelf geen strooks – Geef jezelf geen schouderklopjes, blijf nederig.
- Weiger geen strooks – Wanneer jouw meerdere zegt dat je iets verkeerd doet, ga je ervan uit dat hij gelijk heeft.
Rackets
Rackets zijn een onderdeel van het script in transactionele analyse. Het zijn patronen van denken, voelen en doen die niet stroken met de omstandigheden. Om jezelf te beschermen of rechtvaardigen neem je automatisch de rol van “aanklager” of “slachtoffer” aan.
Je verhult hierdoor voor een stuk jouw authentieke gevoelens die we zien als ‘ongepast’ of ‘niet toegelaten’. Het uiteindelijke probleem wordt hierdoor echter niet opgelost.
Transactionele analyse voorbeelden – Drama- en winnaarsdriehoek
Een bekend model binnen transactionele analyse is de dramadriehoek. Hierin komen elementen zoals drivers, scripts, strooks en racket naar boven.
De rollen in de dramadriehoek roepen elkaar op. Met andere woorden, het gedrag van de één lokt het gedrag van de ander uit. Zo zal een aanklager het gedrag van het slachtoffer oproepen, die op zijn beurt de redder oproept. Het doel van deze transacties is niet om het probleem op te lossen maar om zichzelf te beschermen, of een stuk erkenning te krijgen.
Wanneer we echter een open dialoog creëren spreken we niet van transactie maar transformatie. Beide partijen bouwen op elkaar verder door open te communiceren. Dit vraagt een stuk openheid en kwetsbaarheid. Beide partijen moeten elkaar vertrouwen en feedback ten harte nemen. Zo kan men samen naar een constructieve oplossing zoeken waar iedereen beter uitkomt. Klinkt mij als muziek in de oren.
Over deze dramadriehoek (en de winnaarsdriehoek) schreef ik al eerder dit blog.
Vind je deze theorieën interessant en zou je weleens willen uitvinden wat dit voor jou betekent, neem dan gerust contact met mij op.
